Alimenty na dziecko – czyli czy po alimenty zawsze musisz iść do sądu?
Czy wiesz jak rodzice dziecka mogą ustalić wykonywanie obowiązku alimentacyjnego? Czy alimentów można dochodzić tylko przed sądem i tylko prowadząc postępowanie procesowe? Ja nazywam się Paulina Chebel, jestem adwokatem i w tym artykule przeczytasz o polubownych możliwościach ustalenia alimentów na rzecz dziecka stron.
Po pierwsze należy mieć świadomość, że uregulowanie alimentów może nastąpić na kilka sposobów, w tym sposobów tzw. polubownych.
I. Umowa dotycząca obowiązku alimentacyjnego między rodzicami dziecka
Alimenty mogą zostać ustalone w drodze umowy zawartej przez rodziców dziecka. Jeżeli rodzice dziecka potrafią się ze sobą porozumieć, to uregulowanie alimentów może nastąpić w postaci ich ustaleń między sobą. Rodzice dziecka mogą umówić się, zawierając umowę ustną, albo pisemną, w jaki sposób będą realizować obowiązek alimentacyjny na dziecko. Zatem obowiązek łożenia alimentów na dziecko, rodzice dziecka mogą uregulować między sobą w ustaleniach ustnych czy też zawierając umowę na piśmie dotyczącą obowiązku alimentacyjnego względem dziecka w zapisach której strony ustalą jak będą wykonywać swój obowiązek alimentacyjny względem dziecka, w tym wysokość miesięcznego świadczenia oraz sposób i termin jego płatności. Jest to rozwiązanie dobre gdy między rodzicami nie ma sporu, gdy strony potrafią ze sobą rozmawiać. Dopuszczalność ustalenia w drodze umowy wysokości alimentów, łagodzi konflikty między rodzicami w przypadku alimentów na rzecz wspólnego dziecka, gdyż rodzice sami ustalają jak będą wykonywać obowiązek alimentacyjny. W doktrynie prawa rodzinnego wskazuje się, że „w granicach dopuszczalnych przez ustawę umowa między stronami jest zjawiskiem korzystnym, ponieważ strony ustalają alimenty w wyniku zgody, a nie konfliktu i narzuconego rozwiązania i tym samym można spodziewać się bezkonfliktowego wykonania obowiązku” (T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze. Analiza i wykładnia, Warszawa 2001). Niemniej jednak z drugiej strony jest to najmniej pewna prawnie możliwość ustalenia alimentów w sytuacji gdy rodzic nie będzie rzetelnie wykonywał ustaleń poczynionych taką umową. Bowiem gdy rodzic nie będzie realizować postanowień takiej umowy i nie będzie płacił ustalonych alimentów na rzecz dziecka, wówczas druga strona nie ma możliwości egzekucji obowiązku alimentacyjnego stwierdzonego taką umowy, tj. nie można z nią iść do komornika i na jej podstawie prowadzić egzekucję roszczeń alimentacyjnych. Zatem w braku wykonywania takiej umowy, rodzic zmuszony jest podjąć inne kroki, gdyż egzekwowanie roszczeń alimentacyjnych wymaga uprzedniego uzyskania tytułu egzekucyjnego w postaci wyroku sądowego lub ugody sądowej , o których będzie mowa poniżej. Należy mieć tego świadomość. Taka umowa zwykła zawarta między rodzicami dotycząca obowiązku alimentacyjnego może być natomiast przedłożona następnie w sądzie jako dowód na wykazanie faktu, że rodzic zobowiązał się, wyrażając zgodę na płacenie alimentów w określonej wysokości.
Umowa alimentacyjna zawarta przed notariuszem
Sytuacja wygląda inaczej jeśli taka umowa alimentacyjna zostanie zawarta w formie aktu notarialnego.
Co jednak ważne
Zgodnie z art. 777 §1 pkt 4 k.p.c. tytułem egzekucyjnym jest akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie.
Podstawą wszczęcia i prowadzenia egzekucji jest tytuł wykonawczy, a tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności.
Zatem ważne jest, aby umowa alimentacyjna w formie aktu notarialnego zawierała takie oświadczenie zobowiązanego do alimentów rodzica o poddaniu się egzekucji. Wówczas oznacza to, że rodzic dziecka zobowiązuje się płacić alimenty w ustalonej wysokości i dobrowolnie poddaje się egzekucji w wysokości ustalonych alimentów na wypadek gdyby przestał wykonywać to zobowiązanie. Innymi słowy oznacza to, że rodzic taki wyraża zgodę na egzekucję świadczeń alimentacyjnych, w razie braku ich płatności. O ile zatem rodzic nie będzie płacił wówczas alimentów na dziecko to drugi rodzic ma prawo złożyć w sądzie oryginał takiego aktu notarialnego, który jest tytułem egzekucyjnym – z wnioskiem o nadanie mu przez sąd klauzuli wykonalności. Po nadaniu klauzuli wykonalności taki akt notarialny, w którym rodzic złożył oświadczenie o poddaniu się egzekucji świadczeń alimentacyjnych – jest tytułem wykonawczym, który uprawnia do wszczęcia i prowadzenia egzekucji komorniczej świadczeń alimentacyjnych.
Oczywiście zawierając umową alimentacyjną w formie aktu notarialnego, strony muszą liczyć się z kosztami notarialnymi. Z drugiej strony należy zauważyć, że w przeciwieństwie do postępowania sądowego i procesowania się o alimenty w akcie notarialnym nie trzeba przeprowadzać żadnych dowodów z dokumentu lub zeznań świadków na wykazanie faktu kosztów utrzymania dziecka czy zarobkowych i majątkowych możliwości rodziców.
Co jednak gdy strony nie chcą zawierać takiej umowy alimentacyjnej prywatnie między sobą z uwagi na spór co do zakresu obowiązku alimentacyjnego albo właśnie z obawy o brak możliwości egzekucji roszczeń na podstawie takiej zwykłej umowy, chcąc mieć możliwość egzekucji w przypadku zaprzestania łożenia alimentów na dzieci przez zobowiązanego rodzica? Albo co jeśli strony nie chcą zawierać umowy alimentacyjnej przed notariuszem z uwagi na koszty? Czy po alimenty trzeba iść od razu do sądu, a jeśli już do sądu, to czy trzeba od razu wnosić pozew do sądu i procesować się, pozywając o alimenty drugiego rodzica?
Nie. Istnieją bowiem jeszcze inne rozwiązania prawne mające na celu uregulowanie alimentów, o których mowa poniżej.
II. Ugoda dotycząca obowiązku alimentacyjnego zawarta przed mediatorem
Jednym z nich jest mediacja. Zanim jeszcze strona zdecyduje się na wszczęcia postępowania o alimenty w sądzie może skorzystać z mediacji i zawarcia ugody w zakresie uregulowania obowiązku alimentacyjnego przed bezstronnym mediatorem.
Dlaczego warto rozważyć zawarcie ugody alimentacyjnej przed mediatorem?
Mediator prowadzi mediację, wykorzystując różne metody zmierzające do polubownego rozwiązania sporu, w tym poprzez wspieranie stron w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych, lub na zgodny wniosek stron może wskazać sposoby rozwiązania sporu, które nie są dla stron wiążące. Rodzice małoletniego dziecka podczas mediacji rozmawiają ze sobą, a przynajmniej mają taką szansę, by poznać swoje stanowisko, zrozumieć swoje racje. W mediacji dotyczącej określenia wykonywania obowiązku alimentacyjnego rodzice mają wówczas realny wpływ na kształt uregulowania obowiązku alimentacyjnego w ugodzie zawartej przed mediatorem. Poddając spór pod sąd, nie mamy pewności jaki będzie ostateczny wynik postępowania o alimenty i kiedy nastąpi wydanie wyroku w sprawie. Mediacja jest całkowicie dobrowolna i w każdym czasie można od niej odstąpić. Podczas mediacji nie ma atmosfery formalnej tak jak w sądzie. Nad przebiegiem rozmowy w mediacji czuwa bezstronny mediator. Podczas mediacji mediator nie prowadzi postępowania dowodowego, nie trzeba przedkładać dowodów, faktur.
W ugodzie alimentacyjnej w mediacji strony, czyli rodzice małoletniego dziecka ustalają kwotę alimentów, jakie mają być płacone na dziecko oraz termin i sposób płatności alimentów.
Z przebiegu mediacji sporządza się protokół, w którym oznacza się miejsce i czas przeprowadzenia mediacji, a także imię, nazwisko (nazwę) i adresy stron, imię i nazwisko oraz adres mediatora, a ponadto wynik mediacji. Protokół podpisuje mediator. Odpis takiego protokołu mediator doręcza stronom.
Jeżeli strony zawarły ugodę przed mediatorem, ugodę zamieszcza się w protokole albo załącza się do niego. Strony, czyli rodzice małoletniego dziecka podpisują tak zawarta ugodę. Niemożność podpisania ugody mediator stwierdza w protokole.
Ugoda do zatwierdzenia przez sądu
Następnym krokiem jest konieczność zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem przez sąd, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy. Przez podpisanie ugody strony wyrażają zgodę na wystąpienie do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie, o czym mediator informuje strony. Mediator następnie występuje do sądu z wnioskiem o zatwierdzenia ugody.
Jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją przez nadanie jej klauzuli wykonalności. Sąd odmawia nadania klauzuli wykonalności albo zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, w całości lub części, jeżeli ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności.
Co bardzo ważne, taka ugoda zawarta przed mediatorem po jej zatwierdzeniu przez sąd ma moc prawną ugody zawartej przed sądem czyli ugody sądowej (art. 18315 § 1 k.p.c). Podstawą wszczęcia i prowadzenia egzekucji jest tytuł wykonawczy. Ugoda zawarta przed mediatorem, którą zatwierdzono przez nadanie jej klauzuli wykonalności, jest stanowi właśnie tytuł wykonawczy. W konsekwencji czego z taką ugodą, będącą tytułem wykonawczym rodzic – gdyby np. ojciec dziecka nie realizował postanowień takiej ugody i nie łożył alimentów na dziecko – może iść do komornika i dochodzić z niej praw w drodze egzekucji komorniczej.
Zatem w porównaniu do umowy alimentacyjnej między stronami taka ugoda zawarta przed mediatorem, a następnie zatwierdzona przez sąd jest korzystniejszym rozwiązaniem z punktu widzenia jej egzekucji w przypadku braku łożenia alimentów na dziecko przez zobowiązanego rodzica, a w porównaniu do umowy alimentacyjnej zawieranej przed notariuszem może okazać się rozwiązaniem korzystniejszym pod względem finansowym. Dlatego warto w sprawie o alimenty rozważyć rozwiązanie jakim jest mediacja.
Sądowe dochodzenie alimentów
Jeżeli powyższe rozwiązania nie przyniosą rezultatu, to kolejnym sposobem uregulowania alimentów jest już dochodzenie roszczeń alimentacyjnych na drodze sądowej, niemniej jednak nie zawsze musi być to postępowanie procesowe.
Ugoda sądowa alimentacyjna – zawezwanie do próby ugodowej
Strona dochodząca alimentów, może jeszcze przed wniesieniem pozwu do sądu i wdaniem się w spór w sądzie, zainicjować tzw. postępowanie pojednawcze w sądzie w celu podjęcie próby zawarcia przez strony ugody i w ten sposób uniknięcia procesu sądowego.
Zgodnie bowiem z art.184 k.p.c. „Sprawy cywilne, których charakter na to zezwala, mogą być uregulowane drogą ugody zawartej przed wniesieniem pozwu. Sąd uzna ugodę za niedopuszczalną, jeżeli jej treść jest niezgodna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa”. Jest to tzw. postępowanie pojednawcze.
Postępowanie pojednawcze ma charakter fakultatywny, to znaczy, że strona nie ma obowiązku przed wniesieniem pozwu zainicjowania takiego postępowania, a udział w takim postępowania drugiego rodzica nie jest obowiązkowy, niemniej jednak warto z tego skorzystać, gdyż jeśli takie postępowanie zakończy się ugodą to taka ugoda sądowa ma walor podobny do wyroku i nie trzeba wytaczać pozwu do sądu i procesować się, pozywając drugiego rodzica, o czym będzie jeszcze poniżej.
Jak zainicjować takie postępowanie pojednawcze?
Wniosek o zawezwanie do próby ugodowej
Wszczęcie postępowania pojednawczego następuje poprzez złożenie przez stronę wniosku o zawezwanie do próby ugodowej.
Wniosek musi spełniać wymogi przewidziane dla pisma procesowego określone w art. 126 k.p.c., a zatem w treści wniosku należy wskazać:
- oznaczenie sądu, do którego wniosek jest kierowany, czyli w przypadku zawezwania do próby ugodowej będzie to właściwy sąd rejonowy, o czym będzie mowa poniżej;
- imię i nazwisko przeciwnika lub jego przedstawiciela ustawowego i pełnomocników,
Czyli np. jeżeli z wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej w zakresie alimentów na dziecko występuje mama małoletniego dziecka jako jego przedstawicielka ustawowa to wówczas jako przeciwnika wskazuje ojca dziecka.
3. oznaczenie miejsca zamieszkania strony, numer PESEL oznaczenie miejsca zamieszkania i adresy przedstawicieli ustawowych i pełnomocników strony,
4. oznaczenie rodzaju pisma czyli w przypadku wniosku „Wniosek o zawezwanie do próby ugodowej”;
5. osnowę wniosku lub oświadczenia,
6. w przypadku gdy jest to konieczne do rozstrzygnięcia co do wniosku lub oświadczenia – wskazanie faktów, na których strona opiera swój wniosek lub oświadczenie, oraz wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów;
7. podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
8. wymienienie załączników
A nadto wniosek musi zawierać zwięzłe oznaczenie sprawy, przedstawienie stanu faktycznego sprawy oraz przedstawienie propozycji ugodowych, tj. wskazać żądaną kwotę alimentów. W treści wezwania powinna znaleźć się argumentacja uzasadniająca żądanie i przytoczone dowody na jego poparcie.
Właściwość sądu rzeczowa i miejscowa do złożenia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej
Zgodnie z art. 185 § 1 k.p.c. „O zawezwanie do próby ugodowej – bez względu na właściwość rzeczową – można zwrócić się do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla przeciwnika, a w braku podstaw do ustalenia tej właściwości – do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania albo siedziby wzywającego”.
Zatem wniosek o zawezwanie do próby ugodowej powinien zostać wniesiony zawsze do sądu rejonowego, niezależnie od tego, czy do rozpoznania sprawy w I instancji rzeczowo właściwy jest sąd rejonowy, czy okręgowy.
Wniosek o zawezwanie do próby ugodowej należy skierować do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla przeciwnika, czyli do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania przeciwnika, a jeżeli przeciwnik nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, ogólną właściwość oznacza się według miejsca jego pobytu w Polsce, a gdy nie jest ono znane lub nie leży w Polsce – według ostatniego miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce. A w braku podstaw do ustalenia tej właściwości, czyli np. gdy wezwany przeciwnik nie ma i nie miał miejsca zamieszkania ani pobytu w Polsce to wówczas wniosek o zawezwanie od próby ugodowej należy skierować do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania wzywającego.
Posiedzenie pojednawcze w sądzie
Postępowanie pojednawcze przeprowadza sąd w składzie jednego sędziego na posiedzeniu jawnym.
Z posiedzenia takiego sporządza się protokół. Jeżeli strony nie doszły do porozumienia to sąd stwierdza w protokole, że do zawarcia ugody nie doszło. Natomiast jeżeli dojdzie do zawarcia ugody między stronami jej osnowę wciąga się do protokołu albo zamieszcza się w odrębnym dokumencie stanowiącym załącznik do protokołu i stwierdza podpisami stron. Niemożność podpisania ugody stwierdza się w protokole.
Co ważne
Ugoda zawarta w ramach postępowania pojednawczego jest ugodą sądową, która zgodnie z art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c. jest tytułem egzekucyjnym.
Art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c. „Tytułami egzekucyjnymi są: orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem„.
Podstawą wszczęcia i prowadzenia egzekucji jest tytuł wykonawczy. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Zatem ugoda sądowa, które po zaopatrzeniu przez sąd w klauzulę wykonalności stanowi tytuł wykonawczy umożliwia wszczęcie egzekucji komorniczej.
Tym samym jeżeli rodzic dziecka nie będzie przestrzegał postanowień ugody zawartej przed sądem i nie będzie płacił alimentów na dziecko, to drugi rodzic ma możliwość wszczęcia postępowania egzekucyjnego przeciwko takiemu rodzicowi poprzez złożenie u komornika wniosku o wszczęcie egzekucji. W tym celu, musi złożyć wniosek i dołączyć do niego oryginał tytułu wykonawczego, czyli właśnie ugody sądowej zaopatrzonej w klauzulę wykonalności.
Z uwagi na powyższe jeśli więc jest jakakolwiek szansa na uregulowanie polubownie alimentów, zamiast wdawać się w spór sądowy w sądzie i inicjować sporną procedurę o alimenty na dziecko warto skorzystać z postępowania pojednawczego i złożyć wniosek o zawezwanie do próby ugodowej. Zawezwanie do próby ugodowej zmierza to szybszego zakończenia sprawy o alimenty bez wdawania się w spór w sądzie, tj. bez konieczności wytaczania powództwa i pozywania rodzica o alimenty.
W innym wypadku pozostaje proces, ale…
Jeżeli powyższe rozwiązania nie doprowadzać do uregulowania obowiązku alimentacyjnego to wówczas pozostaje wszczęcie postępowania procesowego dotyczącego uregulowania obowiązku alimentacyjnego.
Jednocześnie pojawia się jeszcze jedno pytanie, mianowicie czy jeżeli powyższe sposoby nie doprowadzą do ugodowego ustalenia wykonywania obowiązku alimentacyjnego przez rodziców i konieczne będzie skierowanie sprawy na drogę postępowania procesowego przez wytoczenie powództwa, to czy już po wniesieniu pozwu do sądu, w toku postępowania jest możliwość zawarcia ugody?
Tak, pamiętać należy, że ugoda alimentacyjna może zostać przez strony w toku postępowania rozpoznawczego w sądzie.
O ile zawiodą powyżej wskazane rozwiązania to pozostaje proces w sądzie. Oczywiście można iść od razu do sądu i procesować się o alimenty, ale warto chociaż mieć świadomość rozwiązań prawnych i możliwości tzw. polubownego uregulowania w zakresie roszczeń alimentacyjnych.
W razie jakichkolwiek pytań, jestem do Państwa dyspozycji,
Adwokat, mediator sądowy Paulina Chebel
