Kiedy sąd nie da Wam rozwodu, czyli żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego, jako trzecia negatywna przesłanka rozwodowa z art. 56 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Jak zostało wskazane we wcześniejszych wpisach rozwód nie jest jedynie formalnością jak myślą niektórzy małżonkowie. Na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dokładnie art. 56 § 2 i 3 można wyróżnić trzy przesłanki negatywne orzeczenia rozwodu. Bowiem jak jest wskazane w przepisie, pomimo zaistnienia pozytywnych przesłanek orzeczenia rozwodu, tj. mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wystąpi jakakolwiek z tzw. negatywnych przesłanek rozwodowych, tj. jeżeli
a) wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków
b) z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego
c) żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba, że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo, że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Tym samym aby sąd mógł orzec rozwód musi wystąpić przesłanka pozytywna rozwodu oraz nie może wystąpić żadna ze wskazanych powyżej przesłanek negatywnych rozwodu.
W poprzednich artykułach na blogu omówione zostały dwie pierwsze negatywne przesłanki rozwodu, tj. przeszkody, których zaistnienie powoduje, że małżeństwo nie może być rozwiązane przez rozwód.
W niniejszym artykule omówię trzecią ostatnią negatywną przesłankę rozwodową z art. 56 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jaką jest żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego, gdy drugie z małżonków nie godzi się na rozwód i takie stanowisko nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Zgodnie bowiem z art. 56 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego„.
Zasada rekryminacji- na czym polega?
Wymieniona w art. 56 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ostatnia negatywna przesłanka rozwodowa wyraża zasadę rekryminacji, a więc zasadę zgodnie z którą brak jest zgody na rozwód, który żądany jest przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego, chyba, że zaistnieją wyjątki.
Dlaczego wprowadzona została taka zasada w polskim prawie rozwodowym?
Wyobraźmy sobie taki stan faktyczny, w którym z żądaniem rozwiązania małżeństwa, trwającego 30 lat, przez rozwód, występuje małżonek, który wyprowadził się z domu, dopuścił zdrady i zamieszkał z inną kobietą. Żona nie zgadza się na rozwód, chce ratować małżeństwo i wnosi o oddalenie powództwa o rozwód.
Przy spełnieniu
Orzecznictwo Sądu Najwyższego widzi u źródeł zasady rekryminacji normy moralne. Sąd Najwyższy przypisuje zasadzie rekryminacji rolę hamulca przeciwdziałającego niebezpieczeństwu samodzielnego zrywania związków małżeńskich. Szczególną rolę ta negatywna przesłanka ma do spełnienia w stosunku do „małżonków, których wyrobienie społeczne i postawa moralna nie powstrzymałaby od aspołecznego, lekkomyślnego traktowania obowiązków wynikających z zawartego związku małżeńskiego”.
Brak zgody małżonka niewinnego
Prowadząc sprawy rozwodowe, spotykam się z różnymi motywami, jakimi kieruje się małżonek odmawiający zgody na rozwód, poczynając od motywów religijnych, pobudek moralnych, trwającego uczucia miłości żywionego wobec małżonka winnego rozkładu pożycia, który wnosi o rozwód, chęci ratowania małżeństwa dla dobra dzieci, po motywy majątkowe jak obawa przed pogorszeniem sytuacji majątkowej na skutek rozwodu. Nie sposób uznać takich przyczyn za nadużycie ze strony małżonka, który odmawia wyrażenia zgody na rozwód. Bowiem małżonek, który nie chce rozwodu, np. po 30 latach małżeństwa ma prawo czuć się skrzywdzony, ma prawo mieć pewne oczekiwania wobec małżonka żądającego rozwodu. Jak wskazuje się w orzecznictwie brak zgody na rozwód motywowany np. poczuciem krzywdy strony pozwanej nie daje podstaw do postawienia zarzutu sprzeczności odmowy z zasadami współżycia społecznego, ponieważ małżeństwo opiera się na założeniu trwałości (wyrok SN z 13 marca 1998 r., sygn. akt I CKN 539/97).
W momencie w którym pozwany małżonek nie wyraża zgody na rozwód, wówczas sąd jest zobligowany ustalić, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Zgodnie bowiem z art. 57 § 1 i 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy”.
Przytaczając ponownie brzmienie art. 56 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego„.
Kluczowe znaczenie ma tu pojęcie wyłącznej winy za rozkład pożycia.
Wyłączna wina małżonka w rozkładzie pożycia małżeńskiego – co oznacza?
Wyłączna wina małżonka oznacza, że to on ponosi i jedynie jemu można mu przypisać całkowitą winę za rozkład pożycia małżeńskiego, a drugi małżonek nie przyczynił się do rozpadu małżeństwa w jakimkolwiek stopniu. Sąd Najwyższy zgodnie przyjmuje, że dla przypisania w wyroku rozwodowym winy małżonkom nie ma znaczenia okoliczność, który z małżonków ponosi winę „większą”, a który „mniejszą”. W prawie polskim rozwodowym nie ma kategorii mniejszej czy większej winy. Albo małżonek ponosi winę, albo nie.
Czyli przeszkoda do orzeczenia rozwodu z art. 56 § 3 k.r.o. nie znajdzie zastosowania, gdy żaden z małżonków nie został uznany za winnego rozkładu pożycia lub gdy oboje małżonkowie zostali uznani za winnych rozkładu pożycia. Zatem jeżeli pozwany małżonek otrzyma pozew o rozwód z żądaniem orzeczenia rozwiązania małżeństwa przez rozwodu bez orzekania o winie, a nie wyraża zgody na rozwód, będzie musiał wykazać wyłączną winę powoda, czyli małżonka, który wniósł pozew o rozwód do sądu. Bowiem momencie w którym wykaże się, że z pozwem o rozwód wystąpił małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, przy braku zgody małżonka pozwanego rozwód co do zasady będzie niedopuszczalny i sąd oddali powództwo o rozwód. Co do zasady, gdyż omawiana przesłanka wyłączająca orzeczenie rozwodu nie jest przesłanką bezwzględną, bowiem przewidziane są od niej 2 wyjątki.
Kiedy jednak orzeczenie rozwodu, gdy o jego orzeczenie występuje małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego, będzie dopuszczalne?
Artykuł 56 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuje na dwie okoliczności, które sprawiają, że orzeczenie rozwodu w takich warunkach, tj. wówczas gdy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu małżeństwa, jest dopuszczalne, a są nimi:
I. zgoda drugiego małżonka na orzeczenie rozwodu w takiej sytuacji oraz
II. sprzeczność odmowy zgody na rozwód z zasadami współżycia społecznego.
Ad. I. Zgoda na rozwód wyrażona przez małżonka niewinnego, czyli kiedy prawo uzasadnia odstąpienie od zasady rekryminacji przez sąd
Jeżeli małżonek niewinny rozkładu pożycia małżeńskiego wyraża zgodę na rozwód, o który wnosi małżonek wyłącznie winny rozpadu małżeństwa, to wówczas zgodnie z prawem nie ma podstaw do odmowy udzielenia rozwodu przez sąd i utrzymywania fikcyjnego „martwego” małżeństwa istniejącego jedynie „na papierze”. Zgoda na rozwód wyrażona przez małżonka niewinnego uzasadnia odstąpienie od zasady rekryminacji przez sąd, gdyż oznacza, że małżonek, któremu ochrona miała być udzielona, rezygnuje z niej. Tym samym z jednej strony żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego należy ocenić ujemnie z punktu widzenia przyjętych norm moralnych, ale z drugiej strony wyrażenie zgody na rozwód przez małżonka niewinnego odbiera jego zachowaniu cechę zasadniczą, tzn. nie można tego żądania traktować jako wymierzonego przeciwko współmałżonkowi niewinnemu, a nawet przeciwnie, zgoda oznacza, że w danych okolicznościach małżonkowie są jednomyślni co do potrzeby rozwiązania ich związku. Niemniej jednak zgoda takiego małżonka musi zostać wyrażona przed sądem rozwodowym i musi być wyraźna, niczym nieskrępowana, a nadto podlega w procesie kontroli sądu pod kątem występowania wad oświadczenia woli, a zwłaszcza groźby (orzeczenie SN z 14 maja 1956 r., sygn. akt I CR 746/55). Bowiem małżonek niewinny może być obiektem nacisków ze strony współmałżonka, mających na celu skłonienie go do wyrażenia zgody na rozwód. W takich sytuacjach brak jest podstaw do uznania wyrażonej zgody za wyraz dobrowolnej chęci rozwiązania małżeństwa. Nadto zgoda małżonka musi istnieć w momencie wyrokowania.
Ad. II. Sprzeczność odmowy wyrażenia zgody na rozwód przez małżonka niewinnego z zasadami współżycia społecznego – czyli kiedy prawo dopuszcza orzeczenie rozwodu na żądanie małżonka wyłącznie winnego, bez zgody małżonka niewinnego
Jak zostało to wskazane powyżej w swojej praktyce spotkałam się z różnymi motywami braku zgody małżonka niewinnego na rozwiązanie małżeństwa przez rozwód i co do zasady odmowa wyrażenia zgody na rozwód nie jest czymś sprzecznym z prawem, a wręcz brak zgody małżonka niewinnego jest to czymś naturalnym, skoro małżeństwo zawierane ma być na dobre i na złe.
Niemniej jednak z uwagi na wyjątek wskazany w art. 56 § 3 k.r.o. motywy, jakimi kieruje się małżonek odmawiający zgody na orzeczenie rozwodu, w pewnych sytuacjach nabierają znaczenia, mianowicie wówczas, gdy można je zakwalifikować jako pobudki sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Przyjmuje się wówczas, że motywy odmowy zgody na rozwód, nie zasługują na ochronę, będąc sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Pojawia się zatem pytanie, o jakie motywy braku zgody na rozwód chodzi, a w konsekwencji czego, kiedy odmowa zgody na rozwód przez małżonka niewinnego może zostać uznana jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego?
Motywy, które mogą zostać uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego są oczywiście zależne od okoliczności konkretnego stanu faktycznego sprawy rozwodowej. W orzecznictwie wskazuje się, że nie istnieje katalog kryteriów, w świetle których postawa pozwanego małżonka odmawiającego zgody na rozwód, podlegałaby ocenie jako niesprzeciwiająca się orzeczeniu rozwodu, wymaga to każdorazowo rozważenia konkretnych okoliczności. Niemniej w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego wskazuje się na przykłady takich motywów odmowy zgody na rozwód, które z uwagi na sprzeczność z zasadami moralności, słuszności nie zasługują na ochronę i najczęściej świadczą o sprzeczności odmowy zgody na rozwód z zasadami współżycia społecznego.
Szykana małżonka wyłącznie winnego
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest odmowa zgody na rozwód, jeżeli małżonek niewinny, przy odmowie zgody na rozwód, kieruje się wyłącznie szykaną, pod wpływem uczuć zemsty i nienawiści, zawiści wobec małżonka winnego, który składa pozew o rozwód (wyrok SN z 7 grudnia 1965 r., sygn. akt III CR 278/65, wyrok SN z 26 października 2000 r., sygn. akt II CKN 956/99).
Następnie sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest sytuacja, gdy odmowa zgody „na rozwód służy już tylko chęci zamanifestowania określonej przewagi nad małżonkiem domagającym się rozwodu i przeszkodzenia w ułożeniu sobie przez niego życia osobistego” tak wskazał SN w uzasadnieniu wyroku z 21 listopada 2002 r., sygn. akt III CKN 665/00).
Przy czym podkreślenia wymaga, że ciężar dowodu co do tego, że pozwany małżonek, odmawiający zgody na rozwód, działa wyłącznie w zamiarach szykany, pod wpływem uczuć zemsty i nienawiści pod jego adresem, jako małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia, spoczywa na małżonku winnym rozkładu pożycia. Tym samym to powód musi wykazać, że brak zgody na rozwód jest związane tylko i wyłącznie z chęcią dokuczenia, upokorzenia, czy zemsty wobec małżonka, który będąc wyłącznie winnym rozkładu pożycia małżeńskiego, wnosi o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Warto o tym pamiętać bowiem zdarzają się sytuacje, w których składający pozew do sądu, małżonek by uzyskać rozwód, licząc na wyrażenie zgody na rozwód przez drugiego małżonka, zgadza się wziąć na siebie całą winę za rozpad małżeństwa, podczas gdy małżonek taki może zmienić zdanie i nie wyrazić zgody na rozwód, czy też cofnąć swoją zgodę. Wówczas to powód, czyli małżonek, który wystąpił z pozwem o rozwód, chcąc uzyskać rozwód będzie musiał albo wykazania, że odmowa zgody na rozwód pozwanego małżonka jest podyktowana tylko chęcią „odegrania się”, zemsty czy złości, a nie np. ratowaniem małżeństwa, czyli, że jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, albo wykazać winę za rozpad pożycia pozwanego małżonka.
Każdy stan faktyczny danej sprawy wymaga indywidualnego rozważenia okoliczności danej sprawy.
W razie jakichkolwiek pytań, pozostaję do Państwa dyspozycji,
Adwokat Paulina Chebel
