Władza rodzicielska, czyli kto decyduje o leczeniu dziecka po rozwodzie?
„Sąd ograniczył Ci władze rodzicielską więc nie masz prawa decydować o leczeniu naszego dziecka”. Czy aby na pewno rodzic wypowiadający takie stwierdzenie ma rację? To zależy. Jakie rozstrzygnięcia w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej może wydać sąd w wyroku rozwodowym? Na czym polega ograniczenie władzy rodzicielskiej rodzica do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka małżonków w wyroku rozwodowym? Jak wygląda kwestia zgody na leczenie dziecka w czasie trwania małżeństwa, a jak ta kwestia kształtuje się po rozwodzie i od czego zależy? Ja nazywam się Paulina Chebel, jestem adwokatem i zapraszam serdecznie do lektury artykułu.
Przyjrzyjmy się najpierw kwestii uregulowań ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty.
Potrzebna zgoda pacjenta
Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty – lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 10) ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej – świadczenie zdrowotne to działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania.
Czyli zatem generalną zasadą jest, że lekarz musi mieć zgodę pacjenta niezależnie od jego wieku. Jeżeli pacjent jest pełnoletni to zgody udziela sam, a kto udziela takiej zgody w przypadku pacjenta małoletniego, czyli dziecka do 18 lat?
W przypadku pacjenta małoletniego, który nie ukończył 16 lat, wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego. W przypadku małoletniego pacjenta, który ukończył 16 lat konieczna jest ponadto również zgoda samego dziecka. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, zgoda może być wyrażona ustnie albo nawet poprzez takie ich zachowanie, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom medycznym. Jeżeli jednak małoletni, który ukończył 16 lat, sprzeciwia się czynnościom medycznym, poza zgodą jego przedstawiciela ustawowego albo w przypadku niewyrażenia przez nich zgody wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego.
Jak to jest z zgodą na zabieg operacyjny albo metodą leczenia lub diagnostyki stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjenta?
Zgodnie z art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty – zasadą jest, że lekarz może wykonać zabieg operacyjny albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjenta, po uzyskaniu jego pisemnej zgody. Lekarz może wykonać zabieg operacyjny lub zastosować metodę, wobec pacjenta – małoletniego dziecka, po uzyskaniu zgody jego przedstawiciela ustawowego, a ponadto w przypadku dziecka, które ukończyło 16 lat wymagana jest także jego pisemna zgoda.
Przyjrzyjmy się teraz kwestii zgody przedstawiciela ustawowego dziecka.
Rodzice jako przedstawiciele ustawowi dziecka
Zgodnie z art. 98 § 1 k.r.o. Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Zatem przedstawicielem ustawowym pacjenta będzie rodzic dziecka pozostającego pod jego władzą rodzicielską. Zasadą jest, że władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom dziecka od chwili jego narodzin, aż do uzyskania przez dziecko pełnoletności. Zgodnie bowiem z art. 92 k.r.o. dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską.
Zgodnie z art. 97 § 1 k.r.o. jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania i podejmowania decyzji w sprawach dziecka. Ze sformułowania tego artykułu wynika, że każde z rodziców, mających pełnię władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem może samodzielnie podejmować decyzje dotyczące osoby dziecka. Niemniej jednak należy zwrócić uwagę, że tzw. istotnych spraw dziecka rodzice, którym obojgu przysługuje władza rodzicielska mają obowiązek decydować, rozstrzygać wspólnie. Bowiem zgodnie z art. 97 § 2 k.r.o. „Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie„. Z treści § 2 art. 97 k.r.o. wynika zatem, że uprawnienie, to nie obejmuje możliwości samodzielnego podejmowania decyzji w przedmiocie istotnych sprawa dziecka. W sprawach tych rodzice przede wszystkim powinni wypracować porozumienie i działać wspólnie, podejmować decyzję po wyrażeniu przez nich zgody na działanie zgodnie z dobrem dziecka, a w przypadku braku porozumienia pomiędzy rodzicami, rozstrzygająca będzie decyzja sądu opiekuńczego w oparciu o art. 97 § 2 k.r.o., który stanowi w drugiej części zdania, że „w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy„.
Pojawia się zatem pytanie czym są istotne sprawy dziecka?
Kodeks rodzinny i opiekuńczy zobowiązuje rodziców dziecka do wspólnego decydowania „o istotnych sprawach dziecka”. Jednocześnie kodeks rodzinny i opiekuńczy nie definiuje pojęcia „istotnych spraw dziecka”. Niemniej posiłkując się poglądami orzecznictwa i doktryny wskazać należy, że istotną sprawą dziecka jest sprawa związana z decyzją m.in. w przedmiocie leczenia dziecka. Czyli generalnie rodzice w sprawach związanych ze zdrowiem dziecka mają obowiązek decydować wspólnie, a ponadto w przypadku dziecka, które ukończyło lat 16, będzie wymagana rownież jego zgoda. Nie zawsze to musi być jednak zgoda na piśmie. Zgodnie bowiem z art. 34 ustawy na pewno pisemna zgoda obojga rodziców, mających władzę rodzicielską będzie wymagana na zabieg operacyjny albo metodą leczenia lub diagnostyki stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjenta, a w przypadku braku porozumienia pomiędzy rodzicami, konieczne będzie uzyskanie zgody sądu opiekuńczego.
Natomiast jak to jest po rozwodzie? Kto ma prawo podejmować decyzję w zakresie właśnie np. leczenia dziecka i od czego to zależy?
Obligatoryjnym rozstrzygnięciem jakie powinno znaleźć się w wyroku orzekającym rozwód jest rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków. Zgodnie bowiem z art. 58 § 1 k.r.o. „W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków”. Odpowiedź na pytanie, który z rodziców ma prawo podejmowania decyzji w zakresie właśnie leczenia dziecka po rozwodzie zależy od treści wyroku rozwodowego w zakresie powierzenia wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków-rodziców.
Jakie rozstrzygnięcia w przedmiocie władzy rodzicielskiej może wydać sąd w wyroku rozwodowym?
Sąd rozwodowy rozstrzyga o władzy rodzicielskiej zgodnie z ogólnymi unormowaniami dotyczącymi rozłączenia rodziców dziecka i może orzecz o władzy rodzicielskiej m.in. w ten sposób, że:
- pozostawi władzę rodzicielską obojgu rodzicom albo
- powierzy wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z nich, przy jednoczesnym ograniczeniem jej drugiemu małżonkowi do określonych obowiązków i praw, w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.
Wykonywanie władzy rodzicielskiej może zostać pozostawione w wyroku rozwodowym obojgu małżonkom – rodzicom dziecka
Jeżeli rodzice są w stanie się porozumieć w kwestii wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem, tj. ich wzajemny stosunek, a przede wszystkim ich dotychczasowy stosunek do dzieci oraz wzajemne kontakty w tym zakresie, zapewniają szanse zgodnego wykonywania przez oboje rodziców władzy rodzicielskiej wspólnie, w sposób odpowiadający dobru dziecka, to wówczas sąd w wyroku orzekającym rozwód może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej obojgu małżonkom – rodzicom dziecka. W takim przypadku pod względem wykonywania władzy rodzicielskiej w kontekście decydowania generalnie o zdrowiu dziecka, sytuacja po rozwodzie jest taka sama jak przed rozwiązaniem małżeństwa przez rozwód i uregulowana jest zgodnie z zasadami wskazanymi powyżej. A jak to jest, gdy wykonywanie władzy rodzicielskiej zostanie powierzone w wyroku rozwodowym jednemu z rodziców z jednoczesnym ograniczeniem władzy rodzicielskiej drugiemu z rodziców do określonych obowiązków i uprawnień wobec dziecka?
Wykonywanie władzy rodzicielskiej może zostać powierzone w wyroku rozwodowym jednemu z rodziców z jednoczesnym ograniczeniem władzy rodzicielskiej drugiemu z rodziców do określonych obowiązków i uprawnień wobec dziecka
Jeżeli rodzice nie potrafią porozumieć się w kwestii wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem, wówczas sąd kierując się dobrem dziecka, może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu rodzicowi, jednocześnie ograniczając władzę rodzicielską drugiego rodzica do określonych uprawnień i obowiązków w stosunku do dziecka. Odpowiedź na pytanie czy rodzic, któremu ograniczono władzę rodzicielską ma prawo podejmowania decyzji w zakresie leczenia dziecka po rozwodzie zależy od treści wyroku rozwodowego w zakresie ograniczenia wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem, tj. od tego do jakiego rodzaju obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka sąd ogranicza władzę rodzicielską drugiego z rodziców.
Jak wskazuje się w orzecznictwie: „W każdym wypadku, w którym wykonywanie władzy rodzicielskiej powierza się jednemu z rodziców, należy w wyroku orzekającym rozwód określić w sposób konkretny, do jakiego rodzaju obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka ogranicza się władzę rodzicielską drugiego z rodziców. Określenie takie wymaga szczegółowego ustalenia wszelkich okoliczności dotyczących aktualnej sytuacji życiowej wspólnych małoletnich dzieci stron oraz związanego z tym wzajemnego stosunku małżonków i rozważenia na tej podstawie, w jakim zakresie wzgląd na dobro dzieci uzasadniają potrzebę i pozwalają – bez obawy o częste konflikty – na wspólne wykonywanie przez oboje rozwiedzionych rodziców obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka należących do władzy rodzicielskiej” (tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1968 r., sygn. akt III CZP 70/66).
Zatem to czy małżonek – rodzic, któremu władza rodzicielska nad dzieckiem zostanie ograniczona będzie miał prawo do decydowania o leczeniu dziecka, czy generalnie zdrowiu dziecka zależeć będzie od katalogu rodzaju uprawnień, które sąd wskaże w wyroku rozwodowym, a w stosunku do których rodzic będzie miał prawo do współdecydowania na równi z drugim rodzicem.
Zatem co oznacza ograniczenie władzy rodzicielskiej do określonych obowiązków i uprawnień wobec dziecka na przykładzie?
Zobaczmy na przykładowej sentencji wyroku rozwodowego w zakresie rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej, która może brzmieć:
Sąd „powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnią córką stron Anną Nowak ur. 09.03.2006 r. matce dziecka Magdalenie Nowak z jednoczesnym ograniczeniem ojcu Adamowi Nowakowi wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnią córką stron Anną Nowak do współdecydowania w istotnych sprawach dotyczących leczenia dziecka oraz edukacji„.
W następstwie takiego wyroku rozwodowego, ten z rodziców, którego władza rodzicielska została ograniczona nie traci jej, lecz zachowuje swój udział we władzy rodzicielskiej w pełni w zakresie wymienionych przez sąd spraw dotyczących dziecka, czyli jak w przykładowej sentencji orzeczenia sąd wskazał, że rodzic ma prawo do decydowania na równi z drugim rodzicem o leczeniu dziecka oraz edukacji. Zatem ograniczenie władzy rodzicielskiej do wskazanych w wyroku rozwodowym katalogu decyzji w stosunku do osoby dziecka oznacza, że w tych kwestiach rodzic zachowuje pełnie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem, a w konsekwencji czego rodzice mają obowiązek decydowania wspólnie w tym zakresie. Jeżeli w wyroku rozwodowym nie byłoby takiego wskazania, wówczas tylko rodzic, któremu władza rodzicielska została powierzona ma prawo do decydowania w zakresie leczenia, czy tak jak w przykładzie -edukacji dziecka. Jeżeli w tym katalogu z wyroku sądu jest wskazana kwestia związana z leczeniem dziecka wówczas rodzic, któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej oraz rodzic, któremu ją ograniczono powinni rozstrzygać o takich sprawach wspólnie, bowiem rodzic, któremu władza rodzicielska została ograniczona może w tych sprawach współdecydować na równi z drugim rodzicem.
Tym samym to czy rodzic, któremu władza rodzicielska została ograniczona ma prawo do decydowania w dalszym ciągu (tj. przed rozwodem) o leczeniu dziecka po rozwodzie będzie zależeć od żądania rodzica w postępowaniu o rozwód, a w konsekwencji czego od rozstrzygnięcia wyroku rozwodowego w zakresie ograniczenia władzy rodzicielskiej. Sąd ograniczając władzę rodzicielską jednemu z rodziców musi wskazać w sposób pozytywny, wymieniając w jakich kwestiach w stosunku do dziecka takiemu rodzicowi w dalszym ciągu przysługuje pełnia władzy rodzicielskiej. Sąd w wyroku rozwodowym precyzuje tym samym na czym polegać ma ograniczenie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców nad małoletnim dzieckiem stron. Sprecyzowanie ograniczeń władzy rodzicielskiej może, polegać na: ograniczeniu obowiązków i uprawnień małżonka, któremu wykonywania władzy rodzicielskiej w pełni nie powierzono, do decyzji co do kwestii związanych przykładowo ze zmianą miejsca pobytu dzieci, z organizowaniem ich wypoczynku i wczasów, ich leczeniem, z wyborem szkoły, nauką pozaszkolną, zasadami wychowania, kierunkiem i zakresem wykształcenia, praktyką zawodową, wyborem zawodu itd. Zatem o ile w wyroku rozwodowym, rozstrzygnięcie o ograniczeniu władzy rodzicielskiej wskazuje, że rodzic ma prawo wykonywania władzy rodzicielskiej w zakresie kwestii dotyczącej decyzji o leczeniu dziecka to wówczas należy to rozumieć w ten sposób, że w tej kwestii rodzic ma pełnie władzy rodzicielskiej.
Jak podkreślił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 marca 1968 r., sygn. akt III CZP 70/66 „przy powierzeniu wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rozwiedzionych rodziców drugi małżonek zachowuje w niej udział, z tym jednak zastrzeżeniem, że w takim wypadku jego władza rodzicielska w stosunku zaś do osoby dziecka powinna być w wyroku orzekającym rozwód ograniczona „do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka„.
Co jeżeli rozwiedzeni małżonkowie nie mogą dojść do porozumienia w przedmiocie decyzji dotyczącej zdrowia dziecka, a o której to z racji określenia w wyroku sądu rozwodowego drugi rodzic może albo współdecydować z uwagi na powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom albo może współdecydować posiadając ograniczoną władzę rodzicielską w tym zakresie?
Co jednak, gdy rodzic któremu ograniczono władzę rodzicielską ma prawo zgodnie z orzeczeniem sądu do współdecydowania na równi z drugim rodzicem w danej sprawie dotyczącej dziecka, ale ma odmienne zdanie, a konsekwencji między rodzicami powstanie spór co do istotnej sprawy dotyczącej dziecka?
Różnice zdań i brak porozumienia rodziców w przedmiocie decyzji w zakresie zdrowia dziecka – tak w wypadku, gdy po rozwodzie sprawują oni władzę rodzicielską wspólnie, jak i wówczas, gdy jednemu z rodziców przyznano niektóre tylko uprawnienia z zakresu tej władzy, a sprzeczność zdań dotyczy sprawy objętej tymi uprawnieniami – rozstrzyga sąd opiekuńczy na podstawie art. 97 § 2 k.r.o. Zgodnie bowiem z art. 97 § 2 k.r.o. „Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy”.
Wniosek o rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka
Wówczas rodzic taki ma prawo złożyć do właściwego sądu opiekuńczego stosowny wniosek o rozstrzygnięcie o istotnej sprawie dziecka.
Czy orzeczenie do co władzy rodzicielskiej zawarte w wyroku rozwodowym można zmienić?
Tak, jest taka możliwość stosownie do zaistniałych okoliczności danej sprawy na podstawie. rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej zawarte w wyroku orzekającym rozwód może być zmieniona przez sąd opiekuńczy, jeżeli wymaga tego dobro dziecka na podstawie art. 106 k.r.o.
Reasumując, nie zawsze powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu małżonkowi z jednoczesnym ograniczeniem władzy rodzicielskiej drugiemu oznacza automatycznie brak prawa rodzica, któremu władzę ograniczono do współdecydowania w przedmiocie spraw dotyczących leczenia dziecka.
Adwokat Paulina Chebel
