Powrót do poprzedniego nazwiska po rozwodzie
Małżonkowie mogą przy zawarciu związku małżeńskiego zadecydować na zmianę swojego dotychczasowego nazwiska. Zgodnie bowiem z art. 25 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego o nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów. W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.
Jednocześnie po rozwodzie małżonek, który przyjął na skutek zawarcia związku małżeńskiego nazwisko drugiego małżonka, może chcieć z różnych względów powrócić do nazwiska noszonego przed zawarciem związku małżeńskiego. Dlatego prawo rodzinne przewiduje procedurę mającą na celu właśnie powrót do nazwiska rozwiedzionego małżonka zmienionego na skutek zawarcia małżeństwa, po ustaniu tego związku małżeńskiego. Tym samym rozwiedziony małżonek po rozwodzie ma możliwość powrotu do nazwiska, które było przez niego noszone przed ślubem.
JAKA JEST PODSTAWA PRAWNA MOŻLIWOŚCI ZMIANY NAZWISKA ROZWIEDZIONEGO MAŁŻONKA PO ROZWODZIE?
Podstawą prawną jest art. 59 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zgodnie z którym „W ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który w skutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa”.
Z art. 59 k.r.o. wynika, zatem, że skutkiem rozwodu nie jest utrata prawa do noszenia nazwiska, jakie małżonek – żona lub mąż uzyskali na skutek zawarcia związku małżeńskiego. Zatem np. żona może zachować nazwisko jakie przyjęła na skutek zawarcia związku małżeńskiego po mężu. Oczywiście może być też odwrotnie, gdyż prawo polskie dopuszcza sytuację, w której mąż przyjmie po ślubie nazwisko żony, niemniej w praktyce zdarza się to niezwykle rzadko.
Powody skłaniające małżonka do pozostania przy przyjętym po ślubie nazwisku są różne. Czasami małżeństwo trwa latami, zatem również i małżonek posługuje się takim wybranym nazwiskiem latami zarówno w pracy, na uczelni jak i w urzędach, wyrabiając sobie rozpoznawalność, renomę właśnie z uwagi na noszone nazwisko. Motywem braku zmiany może być również fakt, że dzieci noszą wspólne nazwisko małżonków przyjęte po ślubie, zatem zmiana mogłaby spowodować to, że dziecko nosiłoby inne nazwisko niż np. jego mama, które zmieniłaby nazwisko po ślubie. A czasami jest właśnie odmiennie i rozwiedziony małżonek nie chce mieć już nic wspólnego ze swoim byłym nawet w przedmiocie takiego samego nazwiska, dlatego prawo rodzinne uprawnia go do dokonania takiej właśnie zmiany nazwiska po rozwodzie.
PROCEDURA ZMIANY NAZWISKA PO ROZWODZIE, CZYLI JAK DOKONAĆ ZMIANY NAZWISKA PO ROZWODZIE?
Procedura zmiany nazwiska po rozwodzie na podstawie art. 59 k.r.o. nie jest bardzo skomplikowana. Polega ona na złożeniu oświadczenia przez rozwiedzionego małżonka o powrocie do nazwiska noszonego przed zawarciem związku małżeńskiego. Rozwiedziony małżonek, który chce powrócić do swojego poprzedniego nazwiska, które zmienił na skutek zawarcia związku małżeńskiego musi złożyć wskazanej treści oświadczenie przed określonym ogranem w określonym terminie. Motywy złożenia takiego oświadczenia nie są sprawdzane przez organ.
TERMIN NA ZŁOŻENIE OŚWIADCZENIA O POWROCIE DO NAZWISKA NOSZONEGO PRZED ZAWARCIEM MAŁŻEŃSTWA
O czym należy pamietać w pierwszej kolejności? Właśnie o terminie na złożenie takiego oświadczenia przez rozwiedzionego małżonka.
Zgodnie bowiem z brzmieniem art. 59 k.r.o. powrócić do nazwiska noszonego przed ślubem można w nieprzekraczalnym terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia sądu o rozwodzie. Ważne jest to, że termin zawity, który nie podlega przywróceniu ani przedłużeniu.
Zatem jeżeli w tym terminie nie złożysz takiego oświadczenia, nie możesz później go złożyć i powrócić do nazwiska noszonego przed ślubem w trybie art. 59 k.r.o. W takim wypadku będzie to możliwe tylko w administracyjnym trybie zmiana nazwiska dokonywanym na zasadach ogólnych zgodnie z ustawą z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska. W takim trybie pojawiają się już inne, dodatkowe przesłanki zmiany nazwiska i samo oświadczenie o zamiarze powrotu do poprzednio noszonego nazwiska przed zawarciem związku małżeńskiego tak jak jest to na podstawie procedury z art. 59 k.r.o. nie wystarczy.
ORGAN WŁAŚCIWY – CZYLI GDZIE ZŁOŻYĆ OŚWIADCZENIE O POWROCIE DO POPRZEDNIEGO NAZWISKA?
Oświadczenie o powrocie do poprzedniego nazwiska rozwiedziony małżonek musi złożyć przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego lub konsulem w polskim konsulacie jeżeli przebywa się za granicą. Podkreślić należy, że zgodnie z orzecznictwem prezentowanym przez SN oświadczenie małżonka rozwiedzionego o powrocie do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa musi być złożone osobiście przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego (tak wyrok SN z 21 marca 1996 r., sygn. akt III ARN 78/95). Żaden inny organ nie jest uprawniony do przyjęcia przedmiotowego oświadczenia rozwiedzionego małżonka, a sąd nie może również zamieścić takiego orzeczenia w samym wyroku rozwodowym.
Jaki urząd stanu cywilnego jest właściwy?
Jeżeli chodzi o właściwy urząd stanu cywilnego to zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego oświadczenie małżonka rozwiedzionego o powrocie do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa, można złożyć przed wybranym kierownikiem urzędu stanu cywilnego, tj. dowolnie wybranym przez rozwiedzionego małżonka.
Czy od złożenia przedmiotowego oświadczenia pobiera się opłatę?
Tak. Jeśli oświadczenie składane jest przed kierownikiem USC rozwiedziony małżonek musi uiścić opłatę skarbową w wysokości 11 zł.
Jeśli zaś oświadczenie składane jest przed konsulem to wówczas 50 EUR opłaty konsularnej.
Co należy przygotować przed wizytą w danym urzędzie stanu cywilnego czy konsulacie?
- dokument tożsamości (dowód osobisty lub paszport),
- dowód opłaty skarbowej – opłaty można dokonać w kasie urzędu albo przelewem na odpowiednie konto urzędu,
- informacje o miejscu, w którym sporządzono akt małżeństwa, i dacie uprawomocnienia się orzeczenia sądu o rozwodzie
- jeśli oświadczenie składane jest przed konsulem – odpis prawomocnego orzeczenia sądu o rozwodzie lub odpis zupełny aktu małżeństwa z wpisem o rozwodzie, czyli wzmianką o rozwodzie.
Przed wizytą w danym urzędzie stanu cywilnego, konsulatem najlepiej jeszcze skontaktować się celem uzyskania informacji co należy przygotować dodatkowo w konkretnym stanie faktycznym.
Protokół z przyjęcia oświadczenia o powrocie do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa i dokonanie wzmianki w akcie stanu cywilnego, jakim jest akt małżeństwa jako potwierdzenia złożenia oświadczenia przez rozwiedzionego małżonka
Zgodnie ustawą z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego przyjęcie oświadczenia przez kierownika urzędu stanu cywilnego albo konsula o powrocie do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa dokumentuje się w formie protokołu, który podpisują rozwiedziony małżonek oraz kierownik urzędu stanu cywilnego albo konsul w polskim konsulacie jeżeli małżonek jest za granicą.
Protokół taki zawiera:
1) nazwisko, imię (imiona), nazwisko rodowe, datę i miejsce urodzenia rozwiedzionego małżonka oraz numer PESEL, jeżeli został nadany;
2) miejsce sporządzenia aktu małżeństwa i oznaczenie tego aktu;
3) datę uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie, oznaczenie sądu oraz sygnaturę akt sprawy;
4) datę złożenia oświadczenia o powrocie do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa;
5) nazwisko, imię biegłego lub tłumacza, jeżeli brał udział w czynności;
6) nazwisko i imię kierownika urzędu stanu cywilnego albo konsula dokonującego czynności.
Kierownik urzędu stanu cywilnego, który przyjął oświadczenie o powrocie do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa, przesyła protokół kierownikowi urzędu stanu cywilnego właściwemu do sporządzenia aktu małżeństwa w terminie jednego dnia roboczego od dnia sporządzenia tego protokołu, w celu dołączenia do aktu małżeństwa wzmianki dodatkowej o nazwisku rozwiedzionego małżonka. Jeżeli oświadczenie zostało złożone przed konsulem, wówczas to konsul przesyła niezwłocznie protokół kierownikowi urzędu stanu cywilnego właściwemu do sporządzenia aktu małżeństwa w celu dołączenia do aktu małżeństwa wzmianki dodatkowej o nazwisku rozwiedzionego małżonka. Kiedy ta wzmianka zostanie naniesiona, odpis skrócony tego aktu będzie zawierał aktualne nazwisko. Od momentu wpisu w akcie małżeństwa rozwiedziony małżonek może już używać poprzedniego nazwiska, tj. tego, które było przez niego noszone przed zawarciem związku małżeńskiego.
W praktyce pojawia się jeszcze taka wątpliwość czy były małżonek może zmusić, żądać aby rozwiedziony małżonek po rozwodzie zmienił nazwisko, które nosił po zawarciu małżeństwa, tj. powrócił do swojego poprzedniego nazwiska? Czyli np. czy mąż może domagać się do żony aby ta powróciła po rozwodzie do swojego panieńskiego nazwiska, nie chcąc aby nosiła jego nazwisko po rozwodzie?
W praktyce będzie tak wówczas, gdy między rozwiedzionymi małżonkami istnieje konflikt, spór i np. były mąż nie chce aby jego była żona nosiła dalej jego nazwisko. Zgodnie z prezentowanym podglądem w orzecznictwie – nie może. Jak podkreśla się w doktrynie i orzecznictwie SN oświadczenie rozwiedzionego małżonka o powrocie do nazwiska, które nosił przed zawarciem związku małżeńskiego, składane przez rozwiedzionego małżonka ma ściśle osobisty charakter i zależy tylko od decyzji podjętej swobodnie przez małżonka, który chce powrócić do poprzedniego nazwiska. Uprawienie z art. 59 k.r.o., z którego korzysta rozwiedziony małżonek ma charakter osobisty, skorzystanie z tej możliwości należy wyłącznie od małżonka, który zmienił swoje nazwisko po zawarciu małżeństwa.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 2 lutego 1978 r., sygn. akt IV CZ 11/78 „Były mąż nie może domagać się odebrania swojej byłej żonie prawa do nazwiska nabytego przez małżeństwo, jako że Kodeks rodzinny i opiekuńczy takiej możliwości nie przewiduje„.
Zatem były np. mąż nie może wymusić na żonie powrotu do jej poprzedniego nazwiska, noszonego przed zawarciem związku małżeńskiego.
Adwokat Paulina Chebel
