Negatywne przesłanki rozwodu
Kiedy sąd nie da Wam rozwodu, czyli ucierpienie dobra małoletniego dziecka jako negatywna przesłanka rozwodowa
Mimo ziszczenia się tzw. przesłanek pozytywnych rozwodowych z art. 56 § 1 k.r.o., które opisane zostały w poprzednim artykule na blogu, sąd nie orzeknie rozwodu, wówczas kiedy w konkretnej sprawie rozwodowej wystąpi chociaż jedna tzw. negatywna przesłanka rozwodowa. Wystąpienie bowiem zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego nie oznacza automatycznie możliwości orzeczenia rozwodu przez sąd. Czyli nawet, jeżeli sąd stwierdzi, że trwale pomiędzy małżonkami ustała więź duchowa, fizyczna i gospodarcza, to rozwodu może nie orzec w konkretnych sytuacjach. Dlaczego?
W Konstytucji RP w art. 18 małżeństwo jak i dobro dziecka jest bowiem chronione. Konsekwencją powyższego jest regulacja art. 56 § 2 i 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jako wyraz podstawowej zasady polskiego prawa rodzinnego, jaką jest zasada trwałości małżeństwa. W art. 56 § 2 i 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewidziano bowiem trzy przesłanki, których istnienie 
uzasadnia odmowę orzeczenia rozwodu przez sąd, tj. podstawy oddalenia powództwa o rozwód. Są to tzw. negatywne przesłanki rozwodu. Zgodnie z art. 56 § 2 i 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego„.
Zatem sąd oddali powództwo o rozwód, w sytuacji gdy:
- wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków
- orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego,
- rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Niniejszy artykuł dotyczy pierwszej z negatywnych przesłanek rozwodowych, tj. sytuacji, gdy na skutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci stron.
UCIERPIENIE DOBRA WSPÓLNYCH MAŁOLETNICH DZIECI MAŁŻONKÓW NA SKUTEK ROZWODU – JAKO PIERWSZA NEGATYWNA PRZESŁANKA ROZWODU
Zgodnie z art. 56 § 2 k.r.o. mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków. Jest to tzw. pierwsza negatywna przesłanka rozwodu, czyli sytuacja kiedy sąd mimo ziszczenia się pozytywnych przesłanek rozwodowych orzeknie o oddaleniu powództwa o rozwód, kierując się dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków.
Sąd powinien odpowiedzieć przede wszystkim na pytanie, w jaki sposób orzeczenie rozwodu wpłynie na rozwój dzieci, a także na poczucie bezpieczeństwa. Bezspornym jest, że rozwód zawsze wywiera wpływ na każdego członka rodziny, w tym szczególnie na poczucie bezpieczeństwa dziecka, którego świat i dotychczasowe życie wskutek rozstania rodziców diametralnie się zmieni w wyniku braku codziennej wspólnej obecności rodziców i rozpadu rodziny. Jak bardzo będzie to drastyczna zmiana to wszystko zależy od rodziców, od ich decyzji, umiejętności rozstania się w spokoju, kierując się dobrem ich dziecka i niezachwianiem jego poczucia stabilności i bezpieczeństwa.
Sąd dokonujący oceny wystąpienia przesłanki negatywnej, jaką stanowi sprzeczność z dobrem małoletnich dzieci, powinien porównać sytuację dzieci przed orzeczeniem rozwodu i po jego orzeczeniu.
Rozważając wpływ orzeczenia rozwodu na dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków dostrzega się dwie możliwości związane z sytuacją rodzinną dziecka. Pierwsza z nich zachodzi wówczas, gdy istniejące pomiędzy małżonkami stosunki mają destrukcyjny wpływ na życie dziecka, np. alkoholizm, ciągłe kłótnie, awantury pomiędzy małżonkami – rodzicami dziecka. W takim przypadku orzeczenie rozwodu bowiem może okazać się wręcz zgodne z dobrem dziecka, nawet jeśli małoletni jest bardzo związany z obojgiem rodziców. Bowiem jak podkreśla się w orzecznictwie dobro dzieci przemawia za tym, by wychowywały się one w trwałej i dobrze funkcjonującej rodzinie. Niemniej nie można mówić o naruszeniu przez orzeczenie rozwodu dobra dzieci, jeżeli w rodzinie występują stale awantury rodziców, których skutkiem jest zdemoralizowanie dzieci i zagrożenie dla ich wychowania. Druga możliwość natomiast dotyczy sytuacji kiedy stosunki między rodzicami dziecka są poprawne.
Jednocześnie podkreślić należy zawsze, że określenie, czy orzeczenie rozwodu będzie sprzeczne z dobrem dziecka, wymaga uwzględnienia konkretnych okoliczności sprawy i zwykle wywołuje potrzebę skorzystania z pomocy specjalistów, oprócz wykorzystania innych środków dowodowych.
Jakie kryteria bierze wówczas pod uwagę sąd?
KRYTERIA ISTNIENIA NEGATYWNEJ PRZESŁANKI ROZWODOWEJ BRANE POD UWAGĘ PRZEZ SĄD ROZWODOWY
Jakie kryteria bierze pod uwagę sąd przy analizowaniu istnienia negatywnej przesłanki rozwodu, jaką stanowi dobro wspólnych małoletnich dzieci:
W wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie stosowania przepisów art. 56 k.r.o. zawartych w uchwale z 18 marca 1968 r., sygn. akt III CZP 70/66, Sąd Najwyższy wskazał na następujące kryteria pozwalające stwierdzić istnienie negatywnej przesłanki rozwodu, jaką stanowi dobro wspólnych małoletnich dzieci:
1) sąd oceniając czy nie zachodzi negatywna przesłanka rozwodowa, będzie rozważał, czy rozwód nie spowoduje osłabienia więzi z dziećmi tego z małżonków, przy którym dzieci nie pozostaną, w stopniu mogącym ujemnie wpłynąć na wykonywanie jego obowiązków rodzicielskich;
2) nadto, jeżeli rozwód dotyczyć ma małżeństwa wielodzietnego, w którym obowiązek utrzymania i wychowania małoletnich dzieci w pełni wyczerpuje możliwości zarobkowe i majątkowe małżonków, to wzgląd na dobro tych dzieci może przemawiać przeciwko orzeczeniu rozwodu i otworzeniu w ten sposób ich rodzicom możliwości założenia nowej rodziny;
3) Ponadto sąd będzie porównywać czy orzeczenie rozwodu doprowadzi do zaspokajania potrzeb materialnych i moralnych w mniejszym stopniu niż obecnie. Niemniej jednak wskazać należy, że zgodnie z orzecznictwem sądów w Polsce aspekt ekonomiczny, będący następstwem orzeczenia rozwodu i akcentowanie pogarszania się sytuacji dzieci, w tym finansowym kontekście, nie może wyłącznie przesądzać o tym, że dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków sprzeciwia się orzeczeniu rozwodu.
4) Sąd będzie również rozważał w kontekście przedmiotowej negatywnej przesłanki rozwodowej czy orzeczenie rozwodu pogłębi konflikt co do wychowywania dzieci.
Do pomocniczych kryteriów istnienia negatywnej przesłanki rozwodowej w orzecznictwie sądów w Polsce podaje się:
- wiek dzieci,
- ich dotychczasowe stosunki z rodzicami,
- jak również stan zdrowia i stopień wrażliwości dzieci.
Istotną pomoc przy ocenie istnienia przedmiotowej negatywnej przesłanki rozwodu dla sądu może stanowić skorzystanie w postępowaniu rozwodowym z takich dowodów jak opinia biegłego psychologa, opinia Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych (OZSS), przeprowadzenie wywiadu przez kuratora. Dużo zależy również od stanowiska małżonków w tym zakresie, ich żądań i siły skonfliktowania.
Jak wskazuje się w orzecznictwie w szczególności za sprzeczną z dobrem dzieci należy uznać sytuację długotrwałego i drastycznego konfliktu małżonków. Zgodnie z tezą wyroku Sądu Najwyższego z 5 listopada 1999 r., sygn. akt III CKN 799/99 „Przedłużający się konflikt małżonków jest dla ich dzieci przeżyciem negatywnym, godzącym w poczucie stabilności, co wyklucza odmowę orzeczenia rozwodu ze względu na dobro wspólnych małoletnich dzieci”.
Każda sprawa rozwodowa jest inna, dlatego sąd w postępowaniu rozwodowym ocenia istnienie negatywnych przesłanek rozwodowych, biorąc pod uwagę indywidualne, konkretne okoliczności danej sprawy.
WSPÓLNE I MAŁOLETNIE DZIECI MAŁŻONKÓW
W art. 56 § 2 k.r.o. wskazane jest, że sąd ma badać konsekwencje rozwodu na dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków.
W praktyce pojawia się zatem pytanie co z dziećmi poczętymi, a jeszcze nienarodzonymi oraz dziećmi wspólnymi małżonków, ale już pełnoletnimi. Pojawia się pytanie co w takich sytuacjach, gdzie małżonka jest w ciąży albo małżonkowie wspólnie wychowują niepełnosprawne dziecko już pełnoletnie i jedno z nich występuje z żądaniem o rozwód. W takich sytuacjach orzeczenie rozwodu może być również potraktowane jako niedopuszczalne i być podstawą oddalenia powództwa o rozwód, niemniej jednak na podstawie sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, tj. stanowić drugą negatywną przesłankę rozwodu o jakiej mowa w art. 56 § 2 k.r.o., o której już wkrótce w kolejnym artykule na blogu.
Adwokat Paulina Chebel