Przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny – czyli jakie masz możliwości prawne, jeżeli Twój małżonek nie przyczynia się do zaspokajania potrzeb rodziny
Zgodnie z Kodeksem rodzinny i opiekuńczym oboje małżonkowie obowiązani są, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wzajemnej pomocy oraz do współdziałania dla dobra rodziny. Jednakże życie pisze różne scenariusze i w praktyce życia małżeńskiego z wykonywaniem tego obowiązku jest różnie.
Przykładowo:
Jeden z małżonków nie pracuje zawodowo, ale prowadzi gospodarstwo domowe, zajmuje się dziećmi, natomiast drugi małżonek pracuje zawodowo, ale nie interesuje się sprawami rodziny, domu i nie dzieli się dochodami wcale albo też w bardzo małym stopniu je przekazuje rodzinie
Jakie prawa, instrumenty prawne ma wówczas taki małżonek?
Niespełnianie lub nienależyte spełnianie obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny umożliwia małżonkowi dochodzenia na drodze sądowej świadczeń, mających na celu zaspokojenie potrzeb rodziny. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje dwie możliwości prawne, instrumenty prawne, w oparciu o które małżonek może dochodzić na drodze sądowej od drugiego małżonka świadczeń z tytułu obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny.
Ja nazywam się Paulina Chebel, jestem adwokatem i w tym artykule omówię pierwszą możliwość, tj. na podstawie art. 27 k.r.o. – możliwości żądania od drugiego małżonka świadczeń tytułem zaspokajania potrzeb rodziny.
Obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny na podstawie art. 27 k.r.o.
Art. 27 Kodeku rodzinnego i opiekuńczego stanowi:
„Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym„.
Wyrażony w art. 27 k.r.o. obowiązek przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny wchodzi w zakres wynikających z treści art. 23 k.r.o. obowiązków wzajemnej pomocy oraz współdziałania małżonków dla dobra rodziny.
Czy małżonek może uzyskać „alimenty” w trakcie trwania małżeństwa na siebie, czy musi wystąpić z pozwem o rozwód przeciwko drugiemu małżonkowi?
Małżonek nie musi kierować pozwu o rozwód przeciwko drugiemu małżonkowi, ażby dochodzić od niego środków na zaspokajanie potrzeb rodziny. Tym samym małżonek może w trakcie trwania małżeństwa, bez konieczności wytaczania powództwa o rozwód, żądać od drugiego małżonka świadczeń na podstawie art. 27 k.r.o. tytułem zaspokajania potrzeb rodziny.
Zaspokajanie potrzeb rodziny, gdy w małżeństwo nie ma wspólnych dzieci, czyli czy jeśli rodzinę tworzą jedynie małżonkowie, tj. małżonkowie nie mają wspólnych dzieci, to czy również sam małżonek może dochodzić roszczeń o zaspokajanie potrzeb rodziny w oparciu o art. 27 k.r.o.?
Tak, nawet jeśli w rodzinie nie ma dzieci, to i tak małżonek ma prawo do wystąpienia na drogę sądowa przeciwko drugiemu małżonkowi, celem dochodzenia świadczeń na zaspokojenie potrzeb rodziny.
Zgodnie bowiem z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 16.12.1987 r., III CZP 91/86: „Małżonek może dochodzić zaspokajania potrzeb na zasadzie art. 27 k.r.o. zarówno wtedy, gdy rodzinę tworzą małżonkowie i dzieci będące na ich utrzymaniu, jak i wtedy, gdy w rodzinie dzieci takich nie ma”.
Tym samym małżonek może w trakcie trwania małżeństwa, bez konieczności zainicjonowania postępowania o rozwód, żądać od drugiego małżonka świadczeń na podstawie art. 27 k.r.o.tytułem zaspokajania potrzeb rodziny, tj. środków na siebie i na dzieci.
Określenie słowa „alimenty” w cudzysłowiu ma na celu zaznaczenie różnicy pomiędzy zwykły obowiązkiem alimentacyjnym a obowiązkiem przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny, który w doktrynie prawa rodzinnego jest określany jako obowiązek „o charakterze alimentacyjnym„, gdyż zgodnie z doktryną prawa rodzinnego w czasie trwania małżeństwa między małżonkami nie istnieje obowiązek alimentacyjny w ścisłym tego słowa znaczeniu, a posługiwanie się terminem „alimenty” dla małżonka w trakcie trwania małżeństwa jest częstym skrótem myślowym, uproszczeniem. Jak wskazuje się w doktrynie roszczenie z art. 27 k.r.o. ma bowiem szerszą treść od zwykłego obowiązku alimentacyjnego, gdyż celem roszczenia o zaspokajanie potrzeb rodziny jest nie tylko uzyskanie środków materialnych na zaspokojenie prawidłowego funkcjonowania rodziny jako całości, ale również zaspokojenie uzasadnionych potrzeb poszczególnych członków rodziny przy zastosowaniu zasady równej stopy życiowej wszystkich członków rodziny.
Obowiązek przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb dotyczy rodziny jako całości. A zatem świadczenie, o którym mowa w art. 27 k.r.o., służy zaspokojeniu potrzeb wszystkich członków rodziny, a w tym także drugiego małżonka. Na potrzeby rodziny składają się potrzeby wspólne wszystkich jej członków, tj. prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego, jak np. koszty mieszkania, opłaty związane z mediami oraz potrzeby indywidualne, zaspokajające osobiste potrzeby poszczególnych osób wchodzących w skład rodziny, tj. dzieci i małżonka jak, np. żywność, odzież, koszty leczenia edukacji. W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym nie ma wskazanych kryteriów, od których zależałaby wysokość świadczenia z art. 27 k.r.o. W uchwale z 13.10.1976 r., sygn. akt III CZP 49/76, SN uznał, że małżonkowi przysługuje „roszczenie do współmałżonka na podstawie art. 27 k.r.o. o zaspokojenie swych potrzeb w zakresie odpowiadającym zasadzie równej stopy życiowej małżonków” . Wysokość świadczeń będzie zatem zależała od dochodów osiąganych przez małżonka, który nie spełnia obowiązku wskazanego w art. 27 k.r.o. Na podstawie art. 27 k.r.o. można żądać zaspokojenia bieżących i przyszłych potrzeb rodziny.
Pamiętać należy, że ustawodawca w art. 27 k.r.o. wskazał na dwa sposoby zaspokajania potrzeb rodziny poza obowiązkiem zaspokojenia potrzeb materialnych. Zgodnie z przepisem realizacja obowiązku może polegać na osobistych staraniach o wychowanie dzieci, pracy we wspólnym gospodarstwie domowym, zatem to również będę brane pod uwagę w prowadzonym na skutek wytoczenia powództwa procesie sądowym.
Jak wszcząć postępowanie w sądzie o zaspokajanie potrzeb rodziny przez drugiego małżonka?
Pozew o zaspokajanie potrzeb rodziny
Gdy jeden z małżonków nie łoży środków na utrzymanie rodziny wówczas drugi z małżonków ma prawo do dochodzenia roszczeń z tego tytułu na drodze sądowej. W tym celu małżonek może złożyć pozew o zobowiązanie do zaspokajanie potrzeb rodziny. Pozew taki należy skierować do Sądu Rejonowego, a właściwość miejscową sądu można ustalić na podstawie art. 32 k.p.c., zgodnie z którym powództwo o roszczenie alimentacyjne wytoczyć można według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej, czyli miejsca zamieszkania małżonka, występującego z roszczeniem z art. 27 k.r.o.
Takie powództwo o zaspokajanie potrzeb rodziny nie podlega opłacie sądowej na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zgodnie z którym nie ma obowiązku uiszczania kosztów sądowych strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych.
Pamiętać należy, że sąd w każdej sprawie indywidualnie będzie badał m.in. możliwości majątkowe i zarobkowe małżonków, w tym małżonka dochodzącego roszczeń o zaspokajanie potrzeb rodziny.
W takim pozwie można oczywiście żądać udzielenia zabezpieczenia roszczenia na czas trwania postępowania.
Uwzględniając takie roszczenie oparte na art. 27 k.r.o. sąd zobowiązuje drugiego małżonka do łożenia określonej kwoty pieniężnej do rąk jego współmałżonka tytułem zaspokajania potrzeb rodziny.
Przykładowo treść orzeczenia:
„Zasądza od Pozwanego Jana Kowalskiego na rzecz Powódki Anny Kowalskiej kwotę po 5.000 zł (słownie: pięć tysięcy złotych) miesięcznie płatnej z góry od dnia 2 stycznia 2020 r. do dnia 10 – tego każdego następującego po sobie miesiąca z ustawowymi odsetkami na wypadek opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat w terminie, tytułem przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, przyjmując iż tytułem kosztów utrzymania Powódki Anny Kowalskiej zobowiązany jest łożyć kwotę 1000 zł (słownie: jeden tysiąc złotych) miesięcznie, a tytułem utrzymania małoletnich Anny Paragraf i Nadii Sądnej zobowiązany jest łożyć kwotę po 2000 zł (słownie: dwa tysiące złotych) miesięcznie na rzecz każdej z nich”.
Orzeczenie pozytywne uzależnione jest oczywiście od indywidualnego stanu faktycznego sprawy i materiału dowodowego.
Co jeśli po wniesieniu takiego pozwu o zaspokajanie potrzeb rodziny, następnie chcesz wytoczyć pozew o rozwód lub o separację?
Jeśli po wniesieniu takiej sprawy o zaspokajanie potrzeb rodziny, rozpocznie się sprawa o rozwód/separację to zgodnie z art. 445 § 1 k.p.c. pozew lub wniosek o zabezpieczenie w takiej sprawie sąd przekaże sądowi, w którym toczy się sprawa o rozwód lub o separację, w celu rozstrzygnięcia według przepisów o postępowaniu zabezpieczającym.
Co jeśli małżonek chce uzyskać „alimenty” na siebie dopiero na etapie kierowania pozwu o rozwód – na czas jego trwania?
Wówczas małżonek taki w pozwie o rozwód może złożyć wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia o zaspokajanie potrzeb rodziny. Wówczas właśnie art. 27 k.r.o. jest podstawą materialnoprawną żądania udzielenia zabezpieczenia takiego roszczenia na czas trwania postępowania w sądzie.
Ponownie w cudzysłowie, gdyż to nie są stricte alimenty, tylko świadczenie o charakterze alimentacyjnym.
Obowiązek z art. 27 k.r.o. wygasa wraz z ustaniem małżeństwa
Dopóki trwa małżeństwo, małżonkowie są zobowiązani do zaspokajania potrzeb rodziny. Tym samym obowiązek z art. 27 k.r.o. wygasa wraz z ustaniem małżeństwa, tj. uprawomocnieniem się wyroku rozwodowego. Tak też wskazał Sąd Najwyższego w uchwale z dnia 13 lipca 2011 r., sygn. akt III CZP 39/11 „Z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód obowiązek małżonków przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny w rozumieniu art. 27 k.r.o. wygasa„. Obowiązek z art. 27 k.r.o. wygasa również w przypadku orzeczenia separacji prawnej małżonków.
Oprócz wskazanej powyżej możliwości dochodzenia obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny w oparciu o art. 27 k.r.o., kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje jeszcze drugą możliwość dochodzenia tego obowiązku w postaci wystąpienia przez małżonka do sądu o nakazanie wypłacania do jego rąk wynagrodzenia drugiego małżonka w oparciu o art. 28 k.r.o., a tym już w następnym artykule.
Adwokat Paulina Chebel
