Jesteś przyszłą mamą, spodziewasz się dziecka? Kodeks pracy zawiera wiele regulacji, które mają na celu ochronę kobiet pracujących w tym szczególnym dla nich czasie jakim jest ciąża. Z artykułu dowiesz się:
- kiedy i w jaki sposób poinformować pracodawcę o stanie ciąży?
- jakie szczególne prawa związane z macierzyństwem przysługują Ci w oparciu o przepisy prawa pracy?
- czy w ciąży możesz zostać zwolniona z pracy?
- czy to w oparciu o jaki rodzaj umowy o pracę jesteś zatrudniona ma wpływ na Twoje prawa i generalny zakaz zwalniania z pracy kobiet w ciąży ?
Miej świadomość jakie prawa Ci przysługują.
KIEDY I JAK POINFORMOWAĆ PRACODAWCĘ O CIĄŻY?
Kobieta powinna poinformować pracodawcę o ciąży jak najwcześniej bez żadnych obaw. Dlaczego? Dlatego, że przepisy prawa pracy przewidują regulacje, które mają na celu zapewnienie kobiecie w ciąży szczególną ochronę i formalnie od momentu poinformowania pracodawca jest zobowiązany do przestrzegania wobec pracującej kobiety w ciąży przepisów prawa pracy ją chroniących nawet jeśli ciąża kobiety nie jest jeszcze widoczna. Jest to tym bardziej ważne jeżeli kobieta pracuje w pracy w szkodliwych warunkach.
Jaki dokument przedstawić pracodawcy na potwierdzenie stanu ciąży?
Zgodnie z art. 185 kodeksu pracy stan ciąży powinien być stwierdzony świadectwem lekarskim. Jednocześnie przepisy nie precyzują w jakiej formie to zaświadczenie ma być wydane i przez lekarza jakiej specjalizacji, wobec czego przyjmuje się, że wystarczy zwykłe zaświadczenie lekarskie stwierdzające stan ciąży wydane przez lekarza rodzinnego. Z wydanego zaświadczenia nie sporządza się kopii, chyba że pracownica jest zatrudniona u więcej niż jednego pracodawcy.
JAKĄ OCHRONĘ PRZEWIDUJĄ PRZEPISY PRAWA PRACY DLA KOBIETY PRACUJĄCEJ W ZWIĄZKU Z MACIERZYŃSTWEM?
http://www.freepik.com”>Designed by jcomp / Freepik
I. GENERALNY ZAKAZ ZWOLNIENIA PRACOWNICY W OKRESIE CIĄŻY PRZEZ PRACODAWCĘ
Zasadą jest, że pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży pracownicy, z wyjątkami wskazanymi w przepisach prawa.
Zgodnie z orzecznictwem jeżeli oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o pracę przez pracodawcę złożone zostanie pracownicy w okresie przed zajściem w ciążę, a pracownica zajdzie w ciążę w czasie biegu wypowiedzenia, albo w okresie, gdy była ona już w ciąży, lecz o tym fakcie nie wiedziała to zakaz ten nadal obowiązuje (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2001 r., sygn. akt I PKN 330/00).
CZY RODZAJ UMOWY O PRACĘ NA JAKI PRZYSZŁA MAMA JEST ZATRUDNIONA MA ZNACZENIE DLA ZAKAZU ZWOLNIENIA JEJ W OKRESIE CIĄŻY?
Kodeks pracy ustanawia ochronę trwałości stosunku pracy kobiet w okresie ciąży, które zatrudnione są na podstawie:
1. umowy o pracę na czas nieokreślony,
2. umowy o pracę na czas określony oraz
3. umowy o pracę na okres próbny zawartej na okres dłuższy niż 1 miesiąc.
Tym samym ochrony trwałości stosunku pracy kobiet w okresie ciąży nie stosuje się do pracownicy, która zatrudniona jest w okresie próbnym nieprzekraczającym jednego miesiąca.
Pracownica zatrudniona na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest chroniona przed zwolnieniem do końca urlopu macierzyńskiego.
ZATRUDNIENIE NA UMOWĘ O PRACĘ NA CZAS OKREŚLONY ALBO NA OKRES PRÓBNY PRZEKRACZAJĄCY JEDEN MIESIĄC
W przypadku umów o pracę zawartych na czas określony ochrona trwa co do zasady do upływu czasu ich obowiązywania. Jeżeli pracownica jest zatrudniona na umowę o pracę zawartą na czas określony albo na umowę o pracę na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, które to umowy uległyby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, to wówczas czas trwania tych umów ulega przedłużeniu z mocy prawa do dnia porodu, czyli kobieta zatrudniona w oparciu o takie umowy o pracę zachowuje status pracownicy do czasu porodu. Rozwiązanie takiej umowy o pracę w dniu porodu następuje z mocy prawa.
Jednocześnie pamiętać należy, że kobieta zatrudniona w oparciu o te umowy o pracę, tracąc status pracownicy w dniu porodu nie jest już uprawniona do urlopu macierzyńskiego. W takiej sytuacji jest uprawniona do prawa do zasiłku macierzyńskiego, zgodnie bowiem z art. 30 ust. 4 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r.o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa „ubezpieczonej będącej pracownicą zatrudnioną na podstawie umowy o pracę na czas określony, z którą umowa o pracę jest przedłużona do dnia porodu – przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia„.
Pamiętać należy, że przedłużeniu nie ulegną umowy o pracę, na czas określony zawartej przez pracownicę w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy zgodnie z art. 177 § 3 (1) k.p.
KIEDY PRACOWNICA W CIĄŻY MOŻE JEDNAK ZOSTAĆ ZWOLNIONA Z PRACY?
Od zakazu wypowiadania i rozwiązywania umowy o pracę z kobietą w ciąży prawo przewiduje dwa wyjątki.
Pierwszym wyjątkiem od zakazu zwolnienia przez pracodawcę w okresie ciąży pracownicy jest sytuacja gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownicy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na rozwiązanie umowy o pracę z taką pracownicą. Zgodnie bowiem z art. 177 § 1 k.p. pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.
Po drugie, rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Pracodawca jest obowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę. W razie niemożności zapewnienia w tym okresie innego zatrudnienia, pracownicy przysługuje prawo do zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego zgodnie z art. 30 ust. 3 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r.o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Okres pobierania tych świadczeń wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
JAKIE PRAWA MA PRACOWNICA, KTÓRA WBREW SZCZEGÓLNEJ OCHRONIE ZOSTANIE ZWOLNIONA?
W razie zwolnienia wbrew powyższym gwarancjom pracownicy przysługują na ogólnych zasadach roszczenia związane z rozwiązaniem umowy o pracę z naruszeniem przepisów prawa pracy, z tą różnicą, że jeśli dochodzi ona przywrócenia do pracy, to ma roszczenie o wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy (art. 47 k.p. i art. 57 § 2 k.p.).
II. 8-GODZINNY DZIEŃ PRACY DLA KOBIET PRACUJĄCYCH W CIĄŻY. KONIECZNOŚĆ ZMIANY ROZKŁADU I SYSTEMU CZASU PRACY PRACOWNICY W CIĄŻY
Wymiar czasu pracy kobiet w ciąży nie może przekraczać 8 godzin na dobę. Pracownicy w ciąży nie wolno bez jej zgody zatrudniać w systemie przerywanego czasu pracy.
III. ZAKAZ PRACY W PORZE NOCNEJ PRZEZ PRACOWNICĘ W CIĄŻY
Pracownica w ciąży nie wolno zatrudniać w porze nocnej w oparciu o art. 178 § 1 k.p.
Pracodawca zatrudniający pracownicę w porze nocnej jest obowiązany na okres jej ciąży:
1. zmienić rozkład czasu pracy w sposób umożliwiający wykonywanie pracy poza porą nocną, a jeżeli jest to niemożliwe lub niecelowe,
2. przenieść pracownicę do innej pracy, której wykonywanie nie wymaga pracy w porze nocnej.
W razie gdy przeniesienie pracownicy do pracy w porze dziennej powodowało obniżenie wynagrodzenia, pracownicy przysługuje dodatek wyrównawczy.
3. W razie braku przeniesienia pracownicy do innej pracy w porze dziennej pracodawca jest obowiązany zwolnić pracownicę na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy z zachowaniem prawa do dotychczasowego wynagrodzenia.
Po ustaniu przyczyn uzasadniających przeniesienie pracownicy do innej pracy, skrócenie jej czasu pracy lub zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy, pracodawca jest obowiązany zatrudnić pracownicę przy pracy i w wymiarze czasu pracy określonych w umowie o pracę.
IV. ZAKAZ PRACY KOBIET W CIĄŻY W GODZINACH NADLICZBOWYCH
Pracownicy w ciąży nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych w oparciu o art. 178 § 1 k.p. Zakaz ren jest bezwzględny, zatem nawet za zgodą pracownicy nie wolno jej pracować w godzinach nadliczbowych.
V. ZAKAZ DELEGOWANIA PRACOWNICY W CIĄŻY POZA STAŁE MIEJSCE PRACY BEZ JEJ ZGODY
Pracownicy w ciąży nie wolno bez jej zgody delegować poza stałe miejsce pracy. Zatem delegowanie kobiety w ciąży jest możliwe po uprzednim uzyskaniu od pracownicy zgody na takie delegowanie przez pracodawcę.
VI. ZAKAZ ZATRUDNIANIA KOBIET W CIĄŻY PRZY PRACACH UCIĄŻLIWYCH, NIEBEZPIECZNYCH LUB SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA, MOGĄCYCH MIEĆ NIEKORZYSTNY WPŁYW NA ICH ZDROWIE, PRZEBIEG CIĄŻY
Ochrona pracy kobiet w ciąży w związku z macierzyństwem obejmuje ochronę zdrowia kobiet w ciąży przed pracą szkodliwą dla zdrowia. Pamiętać należy, że tak jak to zostało zasygnalizowane na początku artykułu – ochrona ta formalnie istnieje od chwili poinformowania pracodawcy o ciąży-dlatego tak ważne jest jak najwcześniejsze poinformowanie pracodawcy o stanie ciąży.
Zgodnie z art. 176 § 1 Kodeksu pracy kobiety w ciąży nie mogą wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, mogących mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie, przebieg ciąży.
W załączniku do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią określony jest wykaz prac obejmujących prace zakazane dla kobiet w ciąży związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, w tym ręcznym transportem ciężarów czy też mogące mieć niekorzystny wpływ dla kobiet w ciąży ze względu na sposób i warunki ich wykonywania. W wykazie znajdują się prace zakazane kobietom w ciąży polegające na m.in. ręcznym podnoszeniu i przenoszeniu przedmiotów o masie przekraczającej 3 kg, pracy w pozycji stojącej dłużej niż 3 godziny dziennie, prace związane z narażeniem na hałas lub drgania, prace narażające na działanie pola elektromagnetycznego czy też prace wykonywane w środowisku o dużych wahaniach parametrów mikroklimatu, szczególnie przy występowaniu nagłych zmian temperatury powietrza w zakresie przekraczającym 15°C.
Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży przy pracach wymienionych w załączniku, wzbronionych takiej pracownicy bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne, jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy. Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży przy pozostałych pracach wymienionych w załączniku jest obowiązany dostosować warunki pracy do wymagań określonych w tych przepisach lub tak ograniczyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracownicy. Jeżeli dostosowanie warunków pracy na dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pracy jest niemożliwe lub niecelowe, pracodawca jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a w razie braku takiej możliwości zwolnić pracownicę na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.
Pracodawca jest również zobowiązany do podjęcia powyższych działań gdy przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią wynikają z przedstawionego przez pracownicę w ciąży orzeczenia lekarskiego.
W razie gdy zmiana warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy, skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicy do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownicy przysługuje dodatek wyrównawczy. W razie gdy przeniesienie pracownicy do innej pracy nie jest możliwe należy pracownicę zwolnić z obowiązku świadczenia pracy z zachowaniem prawa do dotychczasowego wynagrodzenia.
Po ustaniu przyczyn uzasadniających przeniesienie pracownicy do innej pracy lub zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy, pracodawca jest obowiązany zatrudnić pracownicę przy pracy i w wymiarze czasu pracy określonych w umowie o pracę.
Zakaz zatrudniania kobiet w ciąży w szkodliwych warunkach jest bezwzględny, a jego naruszenie przez pracodawcę stanowi wykroczenie zagrożone karą grzywny (art. 281 pkt 5 i art. 283 § 1 k.p.).W razie prób jego nieprzestrzegania kobieta jest uprawniona do odmowy świadczenia dotychczas wykonywanej pracy.
VII. PRAWO DO ŻĄDANIA UDZIELENIA ZWOLNIENIA OD PRACY NA ZLECONE PRZEZ LEKARZA BADANIA LEKARSKIE
W oparciu o art.185 § 2 kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany udzielać pracownicy w ciąży zwolnień od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Za czas nieobecności w pracy z tego powodu pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia obliczonego jak za urlop wypoczynkowy.